نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک

 پایان نامه تحصیلی درجه کارشناسی ارشد جغرافیا (M.A)

  نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک

چکیده:

پژوهش حاضر با عنوان نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک از بخش مانه شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی می‌باشد. این دهستان در شمال شرقی دهستان واقع شده است و از شمال به بخش راز و جرگلان و دهستان شیرین سو، از مشرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به دهستان حومه و شهر آشخانه و از غرب به بخش مرکزی شهرستان مانه و سملقان محدود است. طبق آمار ۱۳۸۵ جمعیت این دهستان ۱۸۶۹۸ نفر بوده و مساحت آن ۵/۱۴۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای ۴۴ آبادی می‌باشد.

بر اساس مطالعات انجام شده، کشاورزی مهمترین بخش فعالیت‌های اقتصادی است و منابع درآمد بیشتر مردم، از این طریق می‌باشد. بنابراین رساله حاضر به بررسی تأثیر سد در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه مورد مطالعه پرداخته و نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه بر رضایت مندی مردم از زندگی در روستا، افزایش درآمد روستاییان، افزایش سطح زیر کشت، تأثیر مثبت داشته و تا حدودی نیز از مهاجرت‌های بی رویه کاسته شده است، اما توسعه کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی اقتصاد جامعه روستایی باشد بلکه باید بخش‌های صنعت و خدمات نیز در روستاها توسعه یابد تا موجبات بهبود زندگی و رفاه اجتماعی روستاییان را فراهم آورده و از مهاجرت آنها به شهرها جلوگیری شود.

مقدمه:

روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است. عدم توجه به این فضاهای روستایی، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی؛ از نظر طبیعی و نیروی انسانی پرتوان این نواحی می‌باشد (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۲:۲۰).

در تاریخ گذشته سرزمین ما، روستا به عنوان سکونتگاه اولیه بشر اینگونه تعریف گشته است:« پهنه‌ای جغرافیایی که معیشت اکثر سکنه آن از طریق داد و ستد متقابل انسان با عوامل تجدید پذیر طبیعی حاصل می‌شود». (حسینی ابری، ۱۳۸۳:۲).

سابقه و قدمت روستا نشینی در ایران طی مطالعات و تحقیقات علمی‌و باستان شناسی بعمل آمده، عمر روستانشینی را به پنج هزار سال قبل از میلاد برآورد می‌نماید (هومن، ۱۳۷۳: ۵۶).

بررسی علمی‌روستا اگرچه به عنوان زمینه تحقیقاتی از دیرباز مورد توجه بوده است، تنها در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است (سعیدی، ۱۳۸۴:۱)

بدون شک روستاهایی که عمده فعالیت‌هایشان بر امر کشاورزی متکی است، جایگاه خاصی را در اقتصاد کشور دارا می‌باشند (قره نژاد، ۱۳۶۹: ۵۴) برخی روستاها دارای کارگرد عمدتاً صنعتی، برخی کشاورزی و در مواردی سکونتگاهی و یا اداری می‌باشند. نیازهای هر یک از این روستاها متفاوت و شیوه اداره امور آنها نیز مختلف است. با این همه تولید محصولات کشاورزی اساسی ترین وجه از کارکردهای اقتصادی هر روستا و یا منطقه روستایی را تشکیل می‌دهد (طالب، ۱۳۷۴: ۱۰)

کشاورزی نخستین و قدیمی‌ترین فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته‌های اقتصادی است (صدرالاشراقی، ۱۳۶۵:۵۳).

بدین منظور در این رساله کوشش می‌گردد با شناخت کامل از وضعیت روستاهای دهستان اترک و ارائه راهبردها، گامی‌هرچند ناچیز به سوی توسعه روستایی با تأکید بر توسعه کشاورزی برداشته شود.

۱-۱-بیان مسئله:

مرحله اول هر تحقیق علمی‌، انتخاب، تحلیل و تبیین مسئله تحقیق با موضوع تحقیق است (حافظ نیا، ۱۳۷۷:۲) بیان مسئله باعث ایجاد هدف برای تحقیق می‌شود. در هر کار تحقیقی، مهم است که ما به دقت بدانیم محقق چه می‌خواهد بکند و چه کاری نمی‌خواهد انجام دهد. برای درک محقق از مسئله تحقیق، ضروری است که او دقیقاً معانی اصطلاح بکار برده شده در بیان مسئله و مسائل فرعی را بداند (بیرجندی و همکار، ۱۳۸۲:۲۷) از طرفی « اولین مرحله یک تحقیق علمی‌احساس وجود یک مشکل است. به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع و با مشکلی روبرو گردیده است که در حل آنها ابهام دارد (نادری و همکار، ۱۳۷۹: ۵۱)

طرح مسئله تحقیق چهارچوب نظری شخص محقق است که بر مبنای پرسش آغازی صورت دقیقتری پیدا می‌کند و پاسخ به آن شکل می‌گیرد (کیوی، ۱۳۷۸:۱۱۱)

عدم برنامه ریزی در نواحی روستایی و ضعف امکانات زیستی، سبب مهاجرت‌های شدید روستا – شهری گردید و هر ساله تعداد کثیری از جمعیت روستایی، بویژه جمعیت غیر ماهر و بدون امکانات تولیدی نواحی روستایی به سوی شهرها مهاجرت می‌نمایند (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۲: ۲۰).

اشتغال در روستاها به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه روستایی سبب جذب نیروهای کار در روستا گردیده و زمینه مهاجرت را کاهش می‌دهد (رهنما، ۱۳۷۵: ۲۰) بخش کشاورزی دارای توانمندی‌هایی است که علاوه بر قدرت جذب تولیدات و ثمرات فعالیت سایر بخش‌ها، مناسب ترین و وسیع ترین زمینه‌های استقلال اقتصادی را فراهم می‌کند (آسایش، ۱۳۷۲: ۶۷)

بنابراین در تحقیق حاضر اصلی ترین سوال عبارتست از: آیا احداث سر توانسته است به توسعه کشاورزی منطقه کمک نماید، به عبارت دیگر تأثیر سد بر شاخص اصلی توسعه یعنی کشاورزی و افزایش درآمد چگونه است ؟

سد شیرین دره

فهرست مطالب

چکیده

فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه

۱-۱- بیان مسئله

۱-۲- پیشینه تحقیق

۱-۳- فرضیات تحقیق

۱-۴- اهمیت موضوع تحقیق

۱-۵- اهداف تحقیق

۱-۶- روش تخقیق

۱-۷- مشکلات

منابع

فصل دوم: مباحث نظری توسعه روستایی

مقدمه

۲-۱- تعاریف و مفاهیم روستا

۲-۲- مفاهیم و تعاریف توسعه

۲-۳- تفاوت رشد و توسعه

۲-۴- توسعه روستایی

۲-۵- اهداف توسعه روستایی

۲-۶- برنامه ریزی توسعه روستایی

۲-۷- کشاورزی و ضرورت توسعه آن

۲-۸- نظریه‌های توسعه روستایی

۲-۸-۱- نظریه صنعتی کردن روستاها

۲-۸-۲- ناحیه اگروپلیتین

۲-۸-۳- نظریه توسعه همه جانبه روستایی (مکتب رهووت)

۲-۹- موانع توسعه روستایی

منابع

فصل سوم: جغرافیای طبیعی

مقدمه

۳-۱- موقعیت و وسعت جغرافیایی مانه و سملقان

۳-۱-۱-موقعیت جغرفیایی، حدود و وسعت دهستان

۳-۲- توپوگرافی منطقه مورد مطالعه

۳-۳- زمین شناسی

۳-۴- ژئومورفولوژی دهستان

۳-۵- آب و هوای دهستان اترک

۳-۵-۱- درجه حرارت (دما)

۳-۵-۲- میانگین حداقل و حداکثر دما

۳-۵-۳- بارندگی

۳-۵-۴- توزیع فصلی بارش

۳-۵-۵- نم نسبی

۳-۵-۶- تبخیر و تعرق

۳-۵-۷- یخبندان

۳-۶- طبقه بندی اقلیمی منطقه مورد مطالعه

۳-۶-۱- روش دومارتن

۳-۶-۲- روش آمبرژه

۳-۶-۳-آمبروترمیک

۳-۶-۴- هایتروگراف

۳-۶- منابع آب

۳-۶-۱- منابع آب‌های سطحی

۳-۶-۲- منابع آب‌های زیرزمینی

۳-۷- خاک‌شناسی دهستان

۳-۸- پوشش گیاهی

منابع

فصل چهارم: ویژگی‌های جمعیتی دهستان اترک

مقدمه

۴-۱- تعداد و توزیع جمعیت

۴-۲- تراکم جمعیت

۴-۲-۱- تراکم نسبی

۴-۲-۲- تراکم بیولوژیک

۴-۳- ترکیب جمعیت

الف- ترکیب جنسی جمعیت

ب- ترکیب سنی جمعیت

۴-۴- سواد

۴-۵- فعالیت و اشتغال جمعیت

۴-۶- حرکات جمعیت

۴-۶-۱- ولادت

۴-۶-۲- مرگ و میر

۴-۶-۳- مهاجرت

۴-۷- بررسی تحولات جمعیتی

الف- نرخ رشد طبیعی

۴-۸- برآورد و آینده نگری جمعیت

منابع

فصل پنجم: ویژگی‌های اقتصادی دهستان اترک

مقدمه

۵-۱- کشاورزی

۵-۲- انواع مالکیت اراضی کشاورزی

۵-۲-۱- مالکیت خصوصی

۵-۲-۲- مالکیت دولتی

۵-۲-۳- مالکیت وقفی

۵-۳- منابع تأمین آب کشاورزی

۵-۳-۱- آب‌های سطحی

۵-۳-۲- چشمه‌ها

۵-۳-۳- چاه‌ها

۵-۴- روش‌های آبیاری

الف- آبیاری کرتی

ب- آبیاری نشتی

۵-۵- زراعت

۵-۵-۱- گندم

۵-۵-۲- جو

۵-۵-۳- برنج

۵-۵-۴- گیاهان صنعتی

۵-۵-۴-۱- پنبه

۵-۵-۴-۲- چغندر قند

۵-۵-۵- هندوانه

۵-۶- درآمد حاصل از زراعت

۵-۷- باغداری

۵-۸- دامداری و دامپروری در دهستان اترک

۵-۹- صنعت

۵-۱۰- خدمات

منابع

فصل ششم: امکانات خدماتی دهستان اترک

مقدمه

۶-۱- امکانات آموزشی

۶-۲- امکانات بهداشتی و درمانی

۶-۳- خدمات زیربنایی

۶-۳-۱- آب‌رسانی

۶-۳-۲- برق‌رسانی

۶-۳-۳- راه‌های ارتباطی

منابع

فصل هفتم: سد شیرین دره و نقش آن در توسعه کشاورزی دهستان اترک

مقدمه

۷-۱- تاریخچه سد شیرین دره

۷-۲- موقعیت جغرافیایی سد شیرین دره

۷-۳- سطح حوزه آبریز سد

۷-۴- مساحت منطقه

۷-۵- اهداف سد

۷-۶- مشخصات سد و سرریز

۷-۶-۱- مشخصات مخزن

۷-۶-۲- مشخصات سیستم انحراف

۷-۶-۳- احجام عمده عملیات اجرایی سد

۷-۶-۴- مشخصات آبگیرها

۷-۶-۵- هزینه اجرایی سد

۷-۷- نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی منطقه مورد مطالعه

۷-۷-۱- تغییر در نوع محصولات زراعی قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه

۷-۷-۲- تغییر در سطح زیر کشت و میزان محصولات زراعی قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه

۷-۷-۳- تغییر در وضعیت اشتغال روستائیان قبل از احداث سد

۷-۷-۴- تغییر در میزان درآمد روستائیان قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه

۷-۷-۵- تغییر در میزان مهاجرت روستائیان قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه

۷-۷-۶- تأثیر احداث سد در میزان رضایتمندی روستائیان از زندگی در روستاهای نمونه

منابع

فصل هشتم: یافته‌های تحقیق، آزمون فرضیه‌ها و ارائه راهبردها

۸-۱- توصیف آماری یافته‌های پرسشنامه

۸-۲- آزمون فرضیه‌ها

۸-۲-۱- فرضیه اول

۸-۲-۲- فرضیه دوم

۸-۳- ارائه راهبردها

منابع و مأخذ